‘Het werk is nooit af; het kan altijd beter in onze samenleving.’ Dat zegt de Britse onderzoeker Duncan Green. Hij is expert in hoe verandering tot stand komt. In tijden waarin tienduizenden mensen de straat op komen voor het klimaat, is dat actueler dan ooit. Zijn sleutel tot succes: de combinatie van actie en dialoog.
Ruim 120 000 mensen namen in 2017 deel aan de eerste editie van ‘Tournée Minérale’. Ze dronken in de maand februari geen alcohol. Een groot deel van hen gaf aan ook na de campagne minder alcohol te drinken dan voorheen. Sinds 2003 kunnen twee mensen van hetzelfde geslacht met elkaar huwen in ons land. Sindsdien zijn er elk jaar zo’n 1 100 homohuwelijken. Met het Octopusakkoord uit 1998 werden gemeentepolitie, rijkswacht en gerechtelijke politie geïntegreerd in een eengemaakte lokale en federale politie.
Wat hebben die drie dingen nu met elkaar gemeen? Niet zo veel, behalve dan dat het alle drie voorbeelden zijn van hoe de maatschappij kan veranderen. Door een gedragsverandering, een nieuwe wet of een nieuwe structuur. En hoewel deze veranderingen heel verschillende kenmerken hebben, hebben ze alle drie een soortgelijk parcours afgelegd. En dat biedt hoop voor wie de wereld – of zijn straat – een stukje beter wil maken, zoals al die jonge mensen die de straat op komen om te pleiten voor een ambitieuzer klimaatbeleid. De Britse onderzoeker Duncan Green was in ons land voor de inspiratiedag van ngo Wereldsolidariteit. Hij legde de mechanismen achter verandering bloot.
"Er zal nooit een moment zijn waarop we kunnen zeggen: 'Moor zo, nu zijn we perfect.' Neen, het kan altijd beter."
‘In het algemeen is er een soort rusteloosheid aanwezig in de mens. De mens wil zijn eigen leven, maar ook dat van de mensen rond hem, veranderen en – vanuit zijn perspectief – verbeteren. Ook al zijn we in Europa nog nooit zo rijk, gezond of geschoold geweest, toch blijft er altijd ruimte voor vooruitgang. De Indiase econoom Padma Desai omschreef ontwikkeling als ‘het uitbreiden van de vrijheden om te zijn en om te doen’. Dat is een werk dat nooit af is. Er zal nooit een moment zijn waarop we kunnen zeggen: ‘Mooi zo, nu zijn we perfect.’ Neen, het kan altijd beter.’
‘Vaak begint verandering met een aha-moment. Je maakt iets mee of je ziet iets op Facebook, en je denkt: ‘Dat kan toch niet.’ Dat noem ik de innerlijke macht, het besef dat je dingen wil en kan veranderen. De volgende stap is dat je op zoek gaat naar andere mensen die eenzelfde gevoel of ambitie hebben. Dat kunnen andere individuen zijn, maar ook al bestaande organisaties. Dan heb je gezamenlijke macht. Met die gezamenlijke macht heb je de mogelijkheid om de samenleving te veranderen.’
‘Je moet weten hoe het systeem waarin je leeft werkt. Wie heeft er in het debat iets te zeggen? Wie is jouw idee genegen? Wie zijn je tegenstanders? Zijn er nieuwe wetten nodig? Moeten mensen hun gedrag veranderen? Dat moet je allemaal in kaart brengen.’
‘Activisten – en daartoe reken ik iedereen die de wereld een klein beetje of heel veel wil veranderen, van klimaatactivisten tot werknemers die de arbeidsomstandigheden in hun bedrijf aankaarten – kunnen op verschillende manieren hun wensen kenbaar maken. Sommigen gaan graag de straat op, anderen gaan liever in gesprek met politici, bedrijven, instellingen … Volgens mij heb je beide soorten nodig. Je moet laten zien dat het je menens is, maar men mag ook niet bang zijn van jou. Uiteindelijk zul je toch met iedereen aan de tafel moeten zitten.’
‘Absoluut. Soms heb je wel quick wins, stomme wetten die geschrapt worden of zo. Maar echt grote veranderingen hebben meer tijd nodig. En je kunt bijvoorbeeld wel het homohuwelijk legaliseren, maar dat wil niet zeggen dat de volledige bevolking van de ene dag op de andere homoseksualiteit aanvaardt. Daar gaan enkele generaties over heen. Helaas zijn de meeste activisten nogal ongeduldig. (lacht)’
"Verandering is niet zoals een recept om een cake te bakken. Je moet niet zomaar ingrediënten verzamelen en dan een vastgelegd stappenplan volgen."
‘Ik zou zeggen: arrogantie. Met de wijsvinger staan zwaaien is nooit een goed idee als je verandering wil. Daar inspireer je niemand mee. Activisten moeten ook nederig zijn, en open staan voor andere inzichten. Activisten hebben de neiging het belang van de civiele maatschappij te overschatten, politici overschatten de macht van de overheid en politiek en bedrijven overschatten doorgaans hun eigen impact. De realiteit is dat die drie factoren elkaar in balans houden.’
‘Verandering is niet zoals een recept om een cake te bakken. Je moet niet zomaar ingrediënten verzamelen en dan een vastgelegd stappenplan volgen. Veranderingsprocessen zijn onvoorspelbaar.
Wat de ene keer op de ene plaats lukt, kan op een ander moment of op een andere plaats mislukken. Je moet kunnen bijsturen, en luisteren naar de input of kritiek van anderen. En nogmaals: vooral blijven praten.’
‘Langs de ene kant heb je een meer sensatiebeluste media, die steeds minder geïnteresseerd is in de waarheid. Ze verliezen geloofwaardigheid. Langs de andere kant heb je de sociale media, waarvan de populariteit nogal variabel is. Tijdens de Arabische Lente eind 2010 leek het alsof Twitter voortaan de wereld zou veranderen. Maar nu, met onder meer de Cambridge Analytica-schandalen (grootschalig misbruik van gegevens op Facebook in 2018, red.) is er een groeiend wantrouwen tegenover sociale media. Het is wel zo dat sociale media dingen versnellen, wat voor activisten doorgaans goed nieuws is. Je moet ze dus zeker gebruiken als je verandering wil.’
‘Ik denk dat we stilaan mogen stoppen met over ‘noord’ en ‘zuid’ te spreken. We moeten een evenwaardige uitwisseling hebben tussen landen en continenten. Ik denk niet dat die termen nog de werkelijkheid weergeven. Dus wat mij betreft mogen die geschrapt worden. Dat zou bijdragen aan een democratischere conversatie.’
Duncan Green is Hoofd van de Dienst Onderzoek bij Oxfam Groot-Brittannië en Docent aan de London School of Economics. Hij is auteur van de boeken 'From Poverty to Power' (2008) en 'How Change Happens' (2016). Een digitaal exemplaar van dat laatste boek kan je gratis downloaden.
